Những kiệt tác điêu khắc hiếm có của chùa Tây Phương

Chùa Tây Phương Hà Nội gồm ba nếp nhà song song: bái đường, chính điện và hậu cung. Mỗi nếp có hai tầng mái kiểu chồng diêm, tường xây toàn bằng gạch Bát Tràng nung đỏ, để trần tạo thành một không khí rất thô sơ mộc mạc, điểm những của sổ tròn với biểu tượng sắc và không; các cột gỗ đều kê trên đá tảng xanh trong khắc hình cánh sen. Mái lợp hai lớp ngói: mái trên có múi in nổi hình lá đề, lớp dưới là ngói lót, còn gọi là ngói chiếu, hình vuông sơn ngũ sắc như màu áo cà sa xếp trên những hàng rui gỗ làm thành ô vuông vắn đều đặn. Xung quanh diềm mái của ba toà nhà đều chạm trổ tinh tế theo hình lá triện cuốn, trên mái gắn nhiều con giống bằng đất nung, các đầu đao mái cũng bằng đất nung đường nét nổi lên hình hoa, lá, rồng phượng giàu sức khái quát và khả năng truyền cảm. Cột chùa kê trên những tảng đá chạm hình cánh sen. Toàn bộ ngôi chùa toát ra một tính hoành tráng và phóng khoáng phù hợp với triết lý “sắc sắc không không” của nhà Phật.

Chùa Tây Phương còn là nơi tập trung những kiệt tác hiếm có của nghệ thuật điêu khắc tôn giáo bao gồm chạm trổ, phù điêu và tạc tượng. Bất kì vị trí nào trong chùa có gỗ là có chạm trổ. Các đầu bẩy, các bức cổn, xà nách, ván long… đều có chạm trổ đề tài trang trí quen thuộc của dân tộc Việt: hình lá dâu, lá đề, hoa sen, hoa cúc, rồng, phượng, hổ phù… rất tinh xảo được tạo ra dưới bàn tay thợ tài hoa của các nghệ nhân làng mộc ngay trong vùng Tổng Nủa, làng truyền thống Chàng Sơn Làng nghề mộc lâu đời và nổi tiếng của xứ Đoài.

Trong chùa Tây Phương có 72 pho tượng cùng với các phù điêu có mặt tại mọi nơi. Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, mỗi pho tượng trong chùa đều là một tác phẩm điêu khắc hết sức độc đáo. Không phải ngẫu nhiên mà các nhà nghiên cứu lại nhận định rằng, những người thợ mộc của làng nghề mộc truyền thống Chàng Sơn đã là tác giả của những kiệt tác tuyệt vời của nền mỹ thuật Việt Nam cùng với nhận định chùa Tây Phương chính là một công trình kiến trúc tôn giáo đặc sắc tiêu biểu cho mỹ thuật Việt Nam thời Hậu Lê (thế kỷ 17-18).

Có thể nói, 4 ngôi chùa gồm chùa Trăm Gian, chùa Trầm, chùa Tây Phương và chùa Thầy đều là những di tích, những danh thắng hết sức độc đáo của xứ Đoài xưa cũng như Hà Nội ngày nay. Trải qua những biến cố thời gian, một số thời điểm các di tích đã bị ảnh hưởng và có dấu hiệu xuống cấp. Thậm chí có những di tích đã phải trải qua những biến cố lớn (như việc di tích chùa Trăm Gian bị xâm hại khi trùng tu sai quy cách thời gian gần đây) tuy nhiên cả 4 ngôi chùa này đều vẫn xứng đáng được phong là “tứ đại danh thắng” của xứ Đoài, là “đặc sản kiến trúc Phật giáo” của Việt Nam đồng thời cũng chính là những niềm tự hào của người dân địa phương và du khách du xuân đầu năm.