Nét đặc trưng truyền thống của làng cổ Phong Nam
Làng cổ Phong Nam ở Đà Nẵng là một trong số ít ngôi làng còn giữ được nét đặc trưng của một làng quê Việt Nam truyền thống, với đồng lúa xanh bát ngát điểm xuyến những lũy tre làng, con đường đất quanh năm mát rượi và những ngôi nhà bình dị của nhà nông, đôi khi tưởng chỉ còn trên phim ảnh thời xưa.
Dọc theo con đường làng yên vắng thanh bình dẫn về làng cổ Phong Nam, với những nét dân dã vô cùng quen thuộc như đưa du khách du lịch Hà Nội Đà Nẵng 4 ngày 3 đêm về với quá khứ đầy hoài niệm. Chiếc cổng làng phủ rêu phong, những thảm lúa dập dìu, những lũy tre già vi vu theo gió như chào đón bước chân lữ khách đến thăm.
Vào làng Phong Nam mới thấy, cái hồn tinh túy của ngôi làng cổ đã hàng trăm năm tuổi vẫn còn nguyên vẹn, từ những nếp nhà đơn sơ bình thản giữa dòng thời gian, cho đến khu chợ quê đậm chất thân thương, nhộn nhịp đó nhưng không quá ồn ào hối hả.
Giá trị hấp dẫn của làng cổ Phong Nam còn nằm ở các công trình kiến trúc cổ kính như đình, chùa, miếu, nhà thờ tiền hiền, nhà thờ các tộc họ… Hay xưa kia là lễ hội Mục Đồng – một lễ hội dành riêng cho các trẻ chăn trâu, vừa tôn vinh nghề nông và cũng là để cầu cho những vụ mùa sắp đến sẽ bội thu.
Ngoài ra, làng cổ Phong Nam còn chứa đựng nhiều giai thoại về tên đất, tên làng, về tài năng của Ông Ích Khiêm được người đời truyền tụng, về những chuyến viếng thăm của Cao Bá Quát và cả câu đối của cụ Phan Bội Châu dành tặng cho làng…
Đôi nét lịch sử Làng cổ Phong Nam
Trước kia, làng cổ Phong Nam chỉ là một phần phía nam của làng Phong Lệ rộng lớn và nổi tiếng với một bề dày lịch sử lâu đời, có từ thời Chămpa – với nhiều hiện vật vẫn còn được trưng bày ở bảo tàng điêu khắc Chămpa, thành phố Đà Nẵng. Làng Phong Lệ xưa chính là quê hương của Ông Ích Khiêm.
Theo như lời các cụ già trong làng kể lại thì cái tên làng Phong Lệ có từ thời Ông Ích Khiêm. Còn tên cổ xưa hơn nữa là Đà Ly. Các cụ cho rằng chữ “Đà” và “Ly” viết theo chữ Hán đều có bộ “Mã” (ngựa), không phải là “mỹ tự”.
Đến lúc Ông Ích Khiêm tiến cử làm quan, các cụ đã xin đổi tên làng thành Phong Lệ, và giữ chữ Đà Ly cổ truyền làm tên một thôn (nay thuộc thôn Phong Bắc, xã Hòa Thọ). Tên gọi Đà Ly hiện vẫn còn trong trí nhớ của nhiều già làng và còn lưu lại trong một số giấy tờ, gia phả của các tộc họ.
Cách đây hơn 100 năm, con sông cầu Đỏ hiện nay chỉ là con lạch nhỏ, mùa nước cạn có thể lội qua được và chưa phải là ranh giới của làng. Sau này, người ta gọi phần đất ở phía nam con sông là Phong Lệ Nam, phần ở phía bắc là Phong Lệ Bắc, nói gọn dần thành Phong Nam và Phong Bắc.
Đến khi con sông được chọn làm ranh giới xã thì Phong Nam thuộc vào xã Hòa Châu còn Phong Bắc thuộc vào xã Hòa Thọ. Tuy tách biệt và thuộc địa phận hai xã khác nhau nhưng dân làng Phong Lệ (Nam và Bắc) vẫn duy trì nhiều sinh hoạt chung, nhất là trong các việc họ, việc làng.
Ngày nay, làng cổ Phong Nam chiếm một phần lớn địa phận xã Hòa Châu, gồm các thôn Nam Thạnh, Tây An, Đông Hòa, Bàu Cầu.
Ngoài ra, trong chuyến thăm Làng cổ Phong Nam yên bình, thoảng mùi hương lúa non trong làn gió mát, cũng là dịp để du khách tour Hà Nội Đà Nẵng 5 ngày 4 đêm ghé qua bến nước Đông Hòa (Xóm Hến) – xưa từng nổi tiếng về nghề làm hến với câu ca “Đông Hòa bán hến mua trâu”…
